Yaşar Emre ERTÜRK
Dr. Klinik Psikolog

Hepimiz hayatımızın belirli evrelerinde zorluklarla karşılaşmışızdır. Her birey kendi içinde sorunlarını çözebilme ve iyileştirebilme potansiyeline sahiptir. Ancak bazen travmatik deneyimler, sevilen birinin kaybı, önemli yaşamsal değişiklikler, yaşamsal zorluklar gibi durumlar potansiyelimizi engelleyebilmekte ve içinde bulunduğumuz durumdan çıkmamızı zorlaştırmaktadır. Böyle durumlarda yetişkin terapisinde uzman bir profesyonele kendimizi açmak, objektif biri tarafından değerlendirilmek ve kendimizi keşfettiğimiz bu yolda sorunlarımıza çözüm aramak iyi bir alternatif olmaktadır. Yetişkin terapisi, danışan ve psikoterapistin birlikte yan yana yürüdüğü bir yoldur. Kimse bu yolda önde değildir. Psikoterapist bilgisiyle ve deneyimiyle danışana eşlik eder. Zaman zaman bu yolda önümüze engeller çıkabilir, ancak bu engellerin altında her seferinde çözüm için bir anahtarı da çıkar. Bu çözümleri danışan kendi başına bulmaya başladıkça terapist danışanın bağımsızlaşmasına müsaade eder ve karşılıklı olarak süreç sonlandırılır. İnsan söz konusu olduğunda birçok farklı problem ortaya çıkabilmektedir ancak temel olarak çalışılan konular şu şekildedir: 

➢ Depresyon

➢ Panik Bozukluk

➢ Obsesif Kompulsif Bozukluk

➢ Yas

➢ Anksiyete Bozuklukları

➢ Akut Stres Bozukluğu

➢ Travma Sonrası Stres Bozukluğu 

➢ Uyum Bozukluğu

➢ Kişilerarası İlişki Problemleri

➢ Stres Yönetimi

➢ Öfke Kontrolü

➢ Kişilik Bozuklukları

➢ Yeme Bozuklukları

Ergenlik dönemi zaman geçtikçe daha da önemli hale gelen gelişimsel bir dönemdir. Bu dönemde çocuk artık yetişkinliğe doğru ilk adımlarını atmaya başlamaktadır. Ancak önce çözülmesi gerekilen bazı problemleri vardır. Ergenlik dönemine kadar örtünün altında kalan çatışmalar bu dönemde fiziksel, psikolojik ve duygusal değişikliklerle birlikte kendini göstermeye başlamaktadır. Ailesinden bağımsızlaşmak isteyen çocuk, sosyal çevresi odaklı yaşamaya başlamakta, ortaya çıkan değişikliklerle birlikte farklı davranmaya başlamakta bu da ailelerin endişelenmesine yol açmaktadır. Bu süreç hem aile hem de çocuk için fırtınalı geçebilmekte, yanlış tutumlar çocukla ilişkinin zedelenmesine yol açmaktadır. Gelişen ve değişen bu çağda, kuşaklar arası çatışmalar daha fazla olmakta bu da ailenin ne yapacağı konusunda kaygılanmasına yol açmaktadır. Bu süreci daha rahat atlatabilmek, geleceğe sağlıklı bir nesil bırakabilmek için bir profesyonelden yardım almak ailenin ve çocuğun bu süreci rahat bir şekilde atlatmasını sağlamaktadır. Ergen psikoterapisinde temel olarak şu konular üzerinde çalışılmaktadır:

• Anksiyete Bozuklukları

• Depresyon

• Obsesif Kompulsif Bozukluk

• Yeme Bozuklukları

• Uyum ve Davranış Problemleri

• Cinsel ve Duygusal Gelişim Problemleri

• Özgül Fobi

• Kendine Zarar Verme Davranışı

• Akranlararası problemler

• Aile içi problemler

• Sınav Kaygısı

• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu

• Özel öğrenme güçlüğü

• Davranış bozuklukları

• Öfke ve dürtü kontrol problemleri

• Özgüven problemleri

• Psikososyal problemler

​Psikolojik testler, kişiye ait bir davranışın standart ve objektif bir ölçümünü bize sunmaktadır. Gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda kişinin davranışları, yetenekleri ve davranış özelliklerine yönelik farklı yöntem ve  ölçme araçları oluşturulmuştur. Her biri uzmanlık gerektiren bu testler, bu alanda eğitim ve süpervizyon almış kişiler tarafından uygulanmalıdır. Alanında yetkin olduğum testler şu şekildedir:

➢ MMPI,

➢ WISC-R,

➢ Goodenough Harris İnsan Çiz Testi,

➢ Porteus Labirentleri Zeka Testi,,

➢ Kent E.G.Y. Testi, 

➢ Catel 2A Zeka Testi, 

➢ Catel 3A Zeka Testi, 

➢ Metropolitan Okul Olgunluğu Testi, 

➢ Gessel Gelişim Testi,

➢ Amerika Hiperaktivite Ölçeği,

➢ Standardize Mini-Mental Testi,

➢ Klinik Testler.

Francine Shapiro tarafından geliştirilen EMDR terapisi kısaca göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme tedavisidir. Shapiro'nun göz hareketlerinin zihinde gerçekleşen bilgi işleme süreçlerindeki değişikliklerle ilişkili olduğunu fark etmesiyle birlikte, göz hareketlerini kontrol etmek için parmak hareketlerini kullanmaya başlamıştır.  Sonraki süreçlerde dokunsal ve işitsel gibi alternatif çift yönlü uyarımlar da kullanılmaya başlanmıştır. Şu anda görsel, işitsel ve dokunsal uyarımlar gerçekleştirmek amacıyla eski yöntemlerin yanı sıra bazı teknolojik cihazlar da kullanılmaktadır. EMDR terapisinde hedef, kişinin geçmişte yaşadığı travmatik olaylara karşı duyarsızlaşmasını sağlayarak herhangi bir rahatsız edici duygu olmadan bu anıları hatırlamasını sağlamak ve kişinin kendisiyle ilgili daha olumlu bakış açısı geliştirmesini sağlayacak şekilde hafızanın yeniden işlemlenmesini sağlamaktır. 

​8 aşamada gerçekleştirilen bu teknikte, öncelikle kişinin yaşadığı problemle ilişkili bilgi alınmakta ve tedavi planı oluşturulmaktadır. Kişinin anı ağı kaydedildikten sonra, problemle ilgili yaşamındaki ilk anıdan başlanarak hedeflenen travmatik anılar işlemlenmektedir. Ancak teknik sadece bununla sonlanmamakta, kişinin problemle baş etmesini sağlayacak kaynaklar ve beceriler oluşturulmaktadır. 

​EMDR Terapisi’nde merak edilen konulardan birisi de bu yöntemin problemler üzerinde nasıl bu kadar işlevsel olduğudur. Bu konu üzerinde yapılan birçok çalışma, bu sistemin bilgi işleme üzerinde etkili olan nörobiyolojik temelli bir yöntem olduğunu göstermektedir. Bu çalışmalardan yola çıkarak kısaca özetlemek gerekirse travmatik yaşantılar beyinde bütünleştirilememektedir. Duyusal olarak parçalanmış olan travmatik yaşantılar, duyusal, görsel, kokusal ve bedensel izler halinde kişinin zihninde varlığını devam ettirmektedir. Özellikle travmatik yaşantıların belirli kısımlarının uzun süre boyunca baskın olduğu başarısız bir bilgi işleme sonucunda Travma Sonrası Stres Bozukluğu gibi birçok psikolojik rahatsızlığın ortaya çıktığı görülmektedir. Pagani ve arkadaşları (2012) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada, EMDR terapisi boyunca EEG ile danışanların nöronal aktivasyonu izlenmiş, başarı ile gerçekleştirilen bir EMDR terapisinde çift yönlü uyarım ile birlikte travmatik anıların  bilişsel düzeyde işlendiği, olumsuz duygusal deneyimlerde azalma olduğu gözlenmiş ve bunların beynin farklı yapılarının aktivitelerinin değişmesi ile gerçekleştiği ifade edilmiştir. 

Online EMDR Terapisi

​EMDR terapisinin temel noktası danışanda görsel, işitsel veya dokunsal olarak çift yönlü uyarım sağlayabilmektir. Yüz yüze gerçekleştirilen terapilerde çift yönlü uyarım parmak hareketleri, çeşitli sesler veya çubuk gibi araçlarla dokunsal olarak gerçekleştirilebilmektedir. Ayrıca yüz yüze terapilerde kullanılabilecek çeşitli teknolojik aletler de bulunmaktadır. Online terapide ise bu durum değişmektedir. Birçok terapist kendisi için farklı yöntemler kullanabilmektedir. En bilinen yöntemlerden birisi ise EMDR Kit adında bir programın danışanın telefonuna indirilmesi ile birlikte online terapide bu programı kullanmasıdır. Bu programı kullanmak için sadece bir kulaklığa ihtiyacımız olmaktadır. Danışanla EMDR için kullanılan protokoller aynı aşamalardan geçerek kullanılmakta, duyarsızlaştırma aşamasında ise danışanın telefonundan bu programı kullanması beklenmektedir. Yüz yüze terapilerden tek farkı danışanın terapistin yönlendirmesiyle programı başlatması ve durdurması gerekliliğidir. Bu programın kullanılamadığı durumlar dışında ise danışanın kendi kendisine dokunsal ve işitsel yollarla uyarım verilmesi sağlanmaktadır. Örnek vermek gerekirse, danışan terapistin yönlendirmesiyle birlikte ritmik olarak dizlerine veya omuzlarına hafifçe dokunmaktadır. Bu yöntemde amaç sadece çift yönlü uyarım gerçekleştirmek olduğu için, online terapide de yüz yüze terapide olduğu gibi birçok alternatif yöntem kullanılabilmektedir. Son dönemlerde Corona salgını nedeniyle online terapilerde ciddi bir artış gerçekleşmiş, ancak danışanlar özellikle EMDR’nin kullanılması konusunda endişeler yaşamaya başlamıştır. Ancak bu alanda eğitimli ve deneyimli bir terapist ile çalışıldığı sürece EMDR terapisinin hem yüz yüze hem de online olarak işlevli bir şekilde kullanıldığı ve bir çok problemle bu sayede başa çıkıldığı unutulmamalıdır. 

Yaşamın üç evrensel aşaması vardır: doğarız, yaşarız ve ölürüz. Ancak bireysel yaşantılar bu evrensel aşamalardan geçerken birbirlerinden ciddi farklılıklar gösterirler. Lisanstaki ilk dersimizde hocamız bir söz söylemişti ‘’Dünya’da insan sayısı kadar psikoloji vardır.’’ O zamanlar bu sözden çok etkilenmiştim. Ancak gerçek anlamını meslekte deneyim kazandıkça daha iyi anladım. Aynı ailede doğmuş olsak bile genetik, psikolojik, sosyolojik ve yaşantısal faktörler sonucunda birçok anlamda farklılıklara sahip oluyoruz.

Farklılıklarımız olsa bile aslında hepimizin evrensel temel ihtiyaçları var: sevilme, güvenlik, bakım, koşulsuz kabul edilme, bağımsızlık, ihtiyaçları ve duyguları ifade etme özgürlüğü ve gerçekçi sınırlara sahip bir dünyada yaşama. Bu ihtiyaçlar herkeste ortak olmakla birlikte, bu ihtiyaçların şiddeti kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Bu duygusal ihtiyaçlarımız çocukluktan itibaren bulunmaktadır ve bir çoğu çocuklukta daha şiddetlidir.

Sağlıklı bir yetişkinin çocukluktan gelen duygusal ihtiyaçlarını anlayabilmesi ve karşılayabilmesi gerekmektedir. Çocuklukta bakım verenler tarafından karşılanmamış duygusal ihtiyaçlar, yetişkinlikte bireyin kendisi tarafından da karşılanmadığı takdirde bazı psikolojik rahatsızlıklara yol açmaktadır. Bu nedenle Şema Terapi’nin amacı bu bireylere kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri konusunda yardımcı olmaktır.

Şema Terapinin gelişimi kısa süreli tedaviler sonucunda başarı elde edilmesine rağmen rahatsızlıkların tekrarlanma oranlarının yüksek olması sonucunda başlamıştır. Bu yöntem farklı ekollerin tekniklerinin birleştirilmesiyle geliştirilmiştir. Şema Terapi yapısı itibariyle kısa süreli bir terapi değildir. Danışanın ihtiyacına göre orta ve uzun vadede uygulanabilmektedir. Şema terapinin ilk aşaması danışanın problemlerini tanımak, problemleriyle bağlantılı olarak yaşam öyküsünü dinlemek, şemalarını anlamak ve bireyin problemleriyle şemalarını bağlantılandırmaktır. İlk aşama yaklaşık olarak 5 seans sürmektedir. Diğer aşamalar ilk aşamadaki bilgilere göre yapılandırılmaktadır. Ancak bütün aşamalarda genel olarak danışanın uyumsuz baş etme biçimlerine, terapist-hasta ilişkilerine, duygusal tekniklere, karşılanmamış duygusal ihtiyaçları keşfetmeye ve bu ihtiyaçları karşılamanın öğrenilmesine, psikolojik problemlerin çocukluk ve ergenlik temellerinin anlaşılmasına odaklanılmaktadır.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ‘’hayatta  bizi zorlayan şeyler başımıza gelen olaylar değil onları yorumlama şeklimizdir’’ felsefesinden yola çıkan bir terapi türüdür. Bilimsel bir zemini olması ve etkililiğinin birçok çalışma ile kanıtlanmış olması son yıllarda bu yöntemi popüler hale getirmiştir.

Bilişsel Davranışçı Terapisi'nde terapi sürecinin iki ayağı bulunmaktadır: davranışçı yaklaşımlar ve bilişsel yaklaşımlar. Bilişsel yaklaşımlar, çocukluk dönemindeki deneyimler sonucunda oluşan bazı işlevsiz inanç, düşünce ve varsayımların bazı psikolojik rahatsızlıklara yol açtığını ifade etmektedir. Şema adı verilen bu inanç, düşünce ve varsayımlar, kişinin dünyayı algılamasını sağlamakta ve yetişkinlik boyunca katılaşmaktadır. Bu nedenle terapi sürecinde ‘’şimdi ve burada’’ prensibi doğrultusunda danışanın problemleri ele alınır, işlevsiz ve olumsuz davranış ve düşünce kalıpları üzerinde çalışılır.

 Tedavide içinde bilişsel ve davranışsal müdahaleler bulunduran, kanıta dayalı bir çok teknik ve strateji kullanılmaktadır. Bir çok yönteme göre daha yapılandırılmış ve nispeten kısa süreli bir yöntemdir. Kişinin psikoterapiye getirmiş olduğu problemlere ve bu problemlere ilişkin sorunların çözümüne odaklanılır. Terapist ve danışanın birlikte çalışmasını gerektiren bir terapi yöntemdir, terapistin görevi kişinin yaşadığı probleme yönelik etkili stratejiler geliştirerek semptomların azalmasını sağlamaktır. Danışanın görevi ise seanslara düzenli devam etmek ve seans arası verilen çalışmaları gerçekleştirmektir. 

BDT, depresyonun tedavisi için geliştirilmiş olmakla birlikte günümüzde anksiyete bozuklukları gibi birçok psikolojik rahatsızlığın tedavisinde kullanılmaktadır. Özellikle hafif ve orta düzey depresyon, tik bozukluğu, madde kullanım bozuklukları, yeme bozuklukları ve borderline kişilik bozukluğunun tedavisinde etkililiği yüksektir.